Data modyfikacji: Poniedziałek, 21.11.2022

Jaskra – co to takiego? Przyczyny, objawy i leczenie

Jaskra to grupa chorób, które prowadzą do uszkodzenia nerwu wzrokowego. W czasie trwania choroby dochodzi do niszczenia neuronów – komórek nerwowych budujących nerw wzrokowy i odpowiadających za odbieranie bodźców wzrokowych. Prowadzi to do pogorszenia widzenia, a w przypadku postępu choroby nawet do całkowitej utraty wzroku.

Najważniejszym stanem zwiększającym ryzyko pogorszenia widzenia w przebiegu jaskry jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. Nie zawsze jest jednak ono jednoznaczne z przekroczeniem ustalonej normy. U niektórych osób wartości ciśnienia pozostające w granicach statystycznych norm (poniżej 21 mm Hg) są zbyt wysokimi ciśnieniami dla danego oka i powodują jaskrowe uszkodzenie nerwu wzrokowego, jest to tak zwana jaskra normalnego ciśnienia. Możliwa jest także sytuacja, w której, pomimo zbyt wysokiego w stosunku do normy ciśnienia wewnątrzgałkowego, nie występuje jaskrowe uszkodzenie nerwu wzrokowego. Dlatego ten parametr nie jest wystarczający do zdiagnozowania choroby.

Pozostałe czynniki ryzyka występowania patologicznych zmian nerwu wzrokowego w przebiegu jaskry to:

starszy wiek,
występowanie jaskry w rodzinie,
nadciśnienie tętnicze,
niskie wartości ciśnienia tętniczego,
epizody zakrzepowo-zatorowe w przeszłości, takie jak zawały czy udary,
skłonność do skurczu naczyń krwionośnych, takie jak migrena czy objaw Raynauda (skurcz naczyń w kończynach po ekspozycji na zimno),
wady wzroku – silna krótkowzroczność, czyli konieczność noszenia tak zwanych szkieł „minusów”.

Jaskra - przyczyny

Jaskrę można podzielić na pierwotną i wtórną. A każdą z tych grup na jaskrę otwartego i zamkniętego kąta przesączania. Te typy choroby różnią się mechanizmem.

Kąt przesączania to struktura, poprzez którą ciecz wodnista, produkowana przez cały czas w gałce ocznej, jest z niej ewakuowana.

Najczęstszym typem jaskry w Polsce jest jaskra pierwotnie otwartego kąta i stanowi około 90% przypadków. Jej przyczyna nie jest znana. Pojawia się częściej u osób po 40. roku życia i często występuje rodzinnie.

Jaskra pierwotnie zamkniętego kąta ma związek z taką budową gałki ocznej, która sprzyja zamykaniu miejsca ujścia cieczy wodnistej z oka. Skutkuje to gwałtownym podwyższeniem ciśnienia śródgałkowego i w konsekwencji uszkodzeniem nerwu wzrokowego.

Jaskra wtórna występuje w przebiegu różnych chorób ogólnoustrojowych i miejscowych, do których należą między innymi:

zespół rzekomego złuszczania,
zespół rozproszenia barwnika,
zapalenia błony naczyniowej oka, np. u osób z chorobami zapalnymi stawów,
zaćma,
urazy oka,
nowotwory gałki ocznej.

Jaskra wtórna może wystąpić także jako powikłanie przyjmowania sterydów do worka spojówkowego lub zabiegu okulistycznego.

Czytaj również: Jak dbać o wzrok?

Objawy jaskry

Typowymi objawami jaskry są ubytki pola widzenia, czyli pojawienie się w nim ciemnych plam, tak zwanych mroczków. Niestety w przypadku najczęstszej postaci jaskry – pierwotnie otwartego kąta – nie występują wczesne jej objawy.

Chora osoba, pomimo występowania ubytków w polu widzenia, nie zauważa ich ze względu na uzupełnianie się obrazu z obu oczu. Objawy te narastają powoli, a ostrość widzenia nie ulega zmianie. Chory zaczyna zauważać problem najczęściej na bardzo późnym etapie, kiedy widzenie jest już znacząco ograniczone.

W przypadku jaskry zamkniętego kąta, najczęściej dochodzi do epizodów ostrego zamknięcia kąta przesączania. Charakteryzują się one następującymi objawami:

ból oka i głowy,
nudności i wymioty,
zamglenie obrazu,
przekrwienie gałki ocznej,
twarda jak kamień gałka oczna.

Diagnozowanie jaskry

Ze względu na brak wczesnych objawów i zagrożenie utraty wzroku, badania w kierunku jaskry powinna być wykonywane u każdej osoby powyżej 40. roku życia. Najczęściej ma to miejsce podczas wizyty u okulisty w celu dobrania odpowiednich okularów do czytania.

W tym celu wykonywane są badania takie jak:

badanie dna oka z dokładną oceną tarczy nerwu wzrokowego,
pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego – typowo za pomocą techniki „air puff”, czyli podmuchu powietrza.

Niepokojące zmiany na dnie oka mogące sugerować uszkodzenie nerwu wzrokowego czy też podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe powinny być weryfikowane dalszymi, bardziej specjalistycznymi badaniami. Należą do nich:

OCT – pozwalające na ocenę grubości warstwy włókien nerwu wzrokowego, która zmniejsza się w przebiegu jaskry,
GDX – także pomocne w ocenie stopnia zaniku włókien nerwowych,
HRT – obrazujące tarczę nerwu wzrokowego,
tonometria aplanacyjna – dokładniejsza metoda oceny ciśnienia wewnątrzgałkowego,
badanie pola widzenia,
gonioskopia – ocena kąta przesączania.

Wszystkie te badania są stosowane również do oceny skuteczności leczenia i postępu choroby w dalszych etapach prowadzenia chorego z jaskrą.

Jaskra – leczenie

W leczeniu jaskry stosuje się przede wszystkim leczenie farmakologiczne, czyli przy użyciu leków obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe, najczęściej w postaci kropli do oczu.

Leki te oraz harmonogram ich podawania są wybierane przez okulistę po rozmowie z pacjentem. Bardzo ważne jest, aby leki te były regularnie i w odpowiedni sposób stosowane. Dlatego każdy chory powinien zapoznać się z techniką zakraplania oczu.

Lek należy podawać czystymi rękami, najlepiej w pozycji siedzącej. Odciągnięcie dolnej powieki pozwoli na wprowadzenie kropli do oka. Po podaniu kropli powinno się zamknąć oko i nie mrugać, żeby lek nie spłynął przez kanalik łzowy do jamy nosowej. Dodatkowo można jeszcze ucisnąć przyśrodkowy kącik oka, aby zamknąć na chwilę drogi łzowe.

Innymi metodami leczenia jaskry są:

zabiegi laserowe pozwalające na modelowanie kąta przesączania tak, aby ułatwić odpływ cieczy wodnistej z oka,
zabiegi chirurgiczne, także umożliwiające odpływ cieczy wodnistej.

Każda forma leczenia jaskry ma na celu zahamowanie lub spowolnienie postępu choroby, a więc niedopuszczenie do dalszego pogarszania widzenia. Nie ma niestety możliwości cofnięcia zmian, do których już doszło w przebiegu choroby.

Przeczytaj także:

Autorka: Zuzanna Pawlak